లంబాడీలు వైవిధ్యభరితమైన రూపురేఖలు, సంప్రదాయాలు, ఆచార వ్యవహారాలు కలిగిన గిరిజనులు. సాధారణ హిందు సమాజంలో కులాలు, ఉపకులాలు ఉన్నట్లుగానే లంబాడీ తెగల్లో కూడా ప్రధాన తెగలు, ఉపతెగలు ఉన్నాయి. లంబాడీ ఉపతెగయైన భాట్లు ప్రాచీనకాలంలో రాజస్థాన్, గుజరాత్లలో అస్థాన కళాకారులుగా, కవులుగా రాజులచే గుర్తింపు పొందారు. రాజపుత్ర రాజు పృధ్వీరాజ్ చౌహాన్ ఆస్థాన కవి, ప్రముఖ రచయిత అయిన చాంద్బర్దాయి భాట్ తెగకు చెందినవాడని, ఆనాటి రాజులైన జిమ్లా రాథోడ్-మాల్దేవ్ రాథోడ్ల సంస్థానంలో మంత్రిగా పనిచేసిన భట్రాజ్ సంతతివారని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ఏది ఏమైనా వీరు ఆనాటి సమాజంలో ఉన్నత స్థానాలను, పదవులను, హోదాలను అనుభవించినవారుగా తెలుస్తోంది.
ప్రాచీన రాజస్థాన్, గుజరాత్ ప్రాంతాలకు చెందిన భాట్లు ఆనాటి ముస్లిం మత ఛాందసవాద రాజుల నుంచి తమను తాము కాపాడుకోవడానికి దేశంలో అనేక ప్రాంతాలకు; అదీ ముఖ్యంగా ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ, తమిళనాడు, కర్నాటక ప్రాంతాలకు వలస వెళ్లి ఆయా ప్రాంతాల్లో స్థిర నివాసం ఏర్పాటుచేసుకొని నివసించడం మొదలుపెట్టారు. ముస్లిం పాలకులకు తాము హిందువులమని తెలవకుండా ఉండేందుకై విచిత్రమైన వేషధారణ, ఆచారవ్యవహారాలను పాటించడం మొదలుపెట్టారని కొందరి చరిత్రకారుల వాదన. వీరు వలస జీవనాన్ని కొనసాగించిన బంజారాలని, పెద్ద సంఖ్యలో పశువులను కలిగి ఉండి వాటి ఉత్పత్తులను, ఉప్పును విక్రయిస్తూ వలస జీవనాన్ని కొనసాగించే వారని మరి కొందరు చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. పై చర్చను బట్టి భాట్లు మొదట హిందు మరాఠా రాజుల ఆస్థానాల్లో వివిధ పదవులను అలంకరించారు. కానీ ముస్లిం రాజుల కారణంగా రాజుల ఆస్థానాలను వదలి వలస జీవనాన్ని ఎంచు కొని, విచిత్ర వేషధారణతో వివిధ రాష్ట్రాల్లో స్థిర నివాసాలను ఏర్పరచు కొన్నారని , ఇవ్వాళ మనం చూస్తున్న లంబాడీల వేషధారణ, ఆచారవ్యవహా రాలు ఈవిధంగా వచ్చినవేనని చరిత్రకారుల అభిప్రాయంగా చెప్పవచ్చు.
పూజారుల హోదా
ఆనాటి లంబాడీ తెగలలో భాట్లకు కీలకమైన స్థానం ఉండేది. హిందు సమాజంలో బ్రాహ్మణులకు ఉండే హోదా లంబాడీ తెగలలో భాట్లకు లభిస్తుంది. వీరు లేకుండా లంబాడీ తెగలలో ఎట్లాంటి శుభ, అశుభ కార్యక్రమాలు జరిగేవి కావు. బాహ్య సంస్కృతీ సంపర్కం భాట్ల ఆచార వ్యవహారాల్లో కొంత మార్పును తీసుకువచ్చింది. వీరి బ్రాహ్మణ స్థాయి క్రమంగా కనుమరుగైపోతుంది. వీరి స్థానాన్ని గిరిజనేతర బ్రాహ్మణులు క్రమంగా ఆక్రమించుకుంటున్నారు. భాట్లు కవిగాయకులుగా, లంబాడీ వంశ పుట్టు పూర్వోత్తరాలను గానం చేస్తారు. వీరు చెప్పే కథల్లో లాకోరాజు కథ, టేమామూడ్ కథ, రాజా విశాళూ, ఢోలామారు, రాధా-రుక్మిణి, రామాయణం, మహాభారతం, భాగవతం, గోపీచంద్ కథ, చంబుల రాణి, సంగ్భటిరాజ్, పుణాపూత్, హరిశ్చంద్ర రాజ్, సురసూట్ రాజ, సేవాభయా, దండిమేరమ, తోల్జాభవాని, లింగభాచ్చ, హట్యాహోడి, కొడియారాజ్, అమరసింగ్ రాథోడ్, భవుర్ రాణ్య, రాణాప్రతాప్ సింగ్, పంచవేణ, దోరసణ్ గీత్, ఈసర్ సపావట్ వంటివి ప్రత్కేమైనవి. ఈ కథలను రబాబ్ (వీణ లాంటిది), ట్యాళీ (తాళాలు), తదితర సంగీత వాయిద్య పరికరాలను ఉపయోగించి వినసొంపుగా గానం చేస్తారు. చారిత్రక కథాగేయాలే కాకుండా సందర్భానుసారంగా పదాలను అల్లిక చేసుకొని క్షణాలలో పాటను కూర్చి గానం చేయడం వీరి ప్రత్యేకతగా చెప్పవచ్చు.
గోత్రాలు
భాట్లలో ప్రధానంగా పన్నెండు గోత్రాలు (పాడ) ఉన్నాయి. అవి డాంగీ భాట్, సోట భాట్, దేయాత్ భాట్, దేదావత్ భాట్, రోత్వాన్ భాట్, సోడియా భాట్, కేరాళ్ భాట్, సనార్ భాట్, పితావత్ భాట్, తర్సింగ భాట్, చడ్డాయి భాట్. ఇవి వీరి సంస్కృతీ సంప్రదాయాలు, ఆచార వ్యవహారాలు కులపరమైనటువంటి కార్యాలలో ప్రధానమైనటువంటి పాత్రను పోషిస్తాయి. వీరిమధ్యగల సంబంధ బాంధవ్యాలన్నీ కూడా ఈ గోత్రాల ఆధారంగా, గోత్రాల మధ్యనే జరుగుతాయి.
సంక్షోభంలో...
అలనాడుసమాజంలో అత్యున్నతమైన హోదాను, స్థానాన్ని అనుభవించిన భాట్లు నేడు కొంత సమస్యాత్మకమైన గుర్తింపు సంక్షోభంలో ఉన్నారు. పాత సంప్ర దాయాలు, ఆచారవ్యవహారాలను వదిలివేసి నూతనంగా వస్తున్న పోకడలను స్వీకరించి ముందుకు సాగడం సమాజ లక్షణం. ఈ భాట్లు కూడా సమా జంలో భాగమే కాబట్టి వీరి ఆచార సంప్రదాయాల్లోనూ ఈ నూతన పోకడలు చేరాయి. నాటి సమాజంలో ఉన్నత హోదాను అనుభవించిన భాట్ల స్థానం నేటి సమాజంలో ప్రశ్నార్థకంగా మిగిలింది. తమ కళలను తమ జీవన భృతి కోసం వినియోగించుకొనే స్థాయికి నేడు భాట్లు దూరమైపోతున్నారు. వీరికి వ్యవసాయ ఆధారమైన భూమి కాని, ఇతర జీవనాధారము కాని ఏదీ లేదు. జీవనాధారం లేక గ్రామీణ ప్రాంతాల (తండాల) నుండి పట్టణాలకు వలస వెళ్లి రోజువారీ కూలీలుగా, ఆటోడ్రైవర్లుగా, రిక్షాకార్మికులుగా జీవిస్తున్నారు.
తమ ప్రాచీన వృత్తితో జీవనాన్ని కొనసాగించలేక, ప్రస్తుత పోటీ ప్రపంచంలో పోటీపడలేక చివరికి తమ ఉనికిని కాపాడుకోవాల్సిన దురవస్థలో ఉన్నారు. వీరి కళలకు ప్రభుత్వం నుంచి ఎట్లాంటి గుర్తింపు లభించడం లేదు. ప్రస్తుతం ఈ కళలను కాపాడుకుంటూ వస్తున్నవారు వృద్ధాప్యంలో ఉన్నారు. వీరి పిల్లలు ఈ కళలను నేర్చుకోవడానికి నిరాకరిస్తున్నారు. అందుకు కారణం వాటివల్ల జీవన భృతి సమకూరక పోవడమే. అట్లా భాట్ల కళ ముందు తరాలకు తెలియకుండా అదృశ్యమై పోయే ప్రమాదంలో పడింది.
- డా||దేవాత్ సురేష్
Authorization