వ్యవసాయానికి అనువుగా లేని, వర్షపాతం తక్కువగా ఉన్న ప్రాంతాలు మేకల పెంపకానికి అనుకూలం. మేకలు కలుపు మొక్కలను, ముళ్ల పొదలను, పంట కోసిన మొదళ్లను ఆహారంగా తీసుకొని ఎంతో విలువైన మాంసం, చర్మంతో పాటు పంట పొలాలకు, అడవులకు అధిక సత్తువగల ఎరువునిస్తాయి. వీటిని పెద్ద పెద్ద పశువులు, గొర్రెలతో పోలిస్తే తక్కువ ఖర్చుతో, మమూలు సౌకర్యాలతో, ఆరుబయట పెంచవచ్చు. ఇతర పశువుల కంటే తొందరగా పెరుగుతాయి. ఒకేసారి రెండు, మూడు పిల్లలను ఈనుతాయి. ఈ పిల్లలు అధిక రోగనిరోధక శక్తి కలిగి ఉండడమే కాకుండా ఆరోగ్య సమస్యలు కూడా తక్కువ. అందుకే మన ప్రాంతానికి అనువైన వాటిని ఎంచుకుంటే మంచి ఆదాయం పొందవచ్చు. మన రాష్ట్రంలో 64.27 శాతం మేకలు ఉన్నాయి. అంటే చాలా మంది వీటిపై ఆధారపడి బతుకుతున్నారు. అందుకే మేకల పెంపకంలో తీసుకోవల్సిన జాగ్రత్తలు ఏమిటో తెలుసుకుందాం...
మేకలలో ముఖ్య జాతులు
జమునాపరి: ఇది మేక జాతుల్లో ఎతైనది. ఈ జాతి మేకలు ఉత్తరప్రదేశ్లోని మధుర, ఇటావా ప్రాంతంలో దొరుకుతాయి. ఈ జాతి మేకలు తెల్లగా శరీరంపైన గోధుమ రుంగుల్లో చుక్కలు కలిగి ఉంటాయి. గొంతు, ముఖం వద్ద ఎక్కువగా మచ్చ లుంటాయి. ముక్కు భాగం ఉబ్బెత్తుగా ఉండి, ఒత్తుగా వెంట్రుక లుంటాయి. చెవులు పొడవుగా ఉండి వేలాడుతుంటాయి. మగ, ఆడ రెండింటిలోనూ కొమ్ములుంటాయి. ఈ జాతి మేకలకు చిన్నగా సన్నని తోక ఉంటుంది. ఈ జాతి మేకలు ఒకటి నుంచి రెండు లీటర్ల పాలిస్తాయి.
బార్చారి: ఈ జాతి మేకలు కూడా ఉత్తరప్రదేశ్లోని మధుర, ఇటావా, అలీగర్ ప్రాంతాల్లో లభ్యమవుతాయి. ఈ జాతి ఒకే ఈతలో రెండు లేక మూడు పిల్లలను ఈనుతుంది. ఇవి చిన్నగా, తెల్లగా ఉండి చర్మంపై లేత గోధుమ రంగుల్లో మచ్చలుంటాయి. చెవులు చిన్నగా ఉండి నిక్కబొడ్చుకొని ఉంటాయి. మేకపోతుల్లో కొమ్ములుంటాయి. ఈ జాతి మేకలు రోజుకు 700మి. లీ నుంచి లీటరు వరకు పాలిస్తాయి.
బీటల్ : ఈ జాతి మేకలు పంజాబ్, హర్యానాలో లభ్యమవుతాయి. ఇవి పెద్దగా ఉండి (జమునాపరి కంటే చిన్నవి) నల్ల రంగులో ఉంటాయి. చెవులు వేలాడుతుంటాయి. ముక్క భాగం ఉబ్బెత్తుగా ఉంటుంది. తోక సన్నగా చిన్నగా ఉంటుంది. మేకలు, మేక పోతులకు కొమ్ములుంటాయి. ఇవి రెండు లీటర్ల వరకు పాలిస్తాయి.
ఉస్మానాబాది: ఈ జాతి మేకలు మహారాష్ట్రలోని ఉద్గిరి, లాతుర్, ఉస్మానాబాద్ జిల్లాల్లో లభ్యమవుతాయి. శరీరాకారం పెద్దగా ఉండి నల్లరంగులో ఉంటాయి. శరీంపై తెల్ల రంగులో మచ్చలుంటాయి. అరలీటరు నుంచి లీటరున్నర వరకు పాలిస్తాయి.
బ్లాక్ బెంగాల్: ఇవి చిన్నగా ఎక్కువగా నల్ల రంగుల్లో ఉంటాయి. అక్కడక్కడ గోధుమ రంగులో తెలుగు రంగుల్లో లభ్యమవుతాయి. వీటి చెవులు మొదేలి ఉంటాయి. ఇవి త్వరగా చూడికొస్తాయి. ఎక్కువ పిల్లలను పెడతాయి. మేకల్లో, మేకపోతుల్లోనూ కొమ్ములుంటాయి. వీటి చర్మం చాలా ఖరీదైనది. మాంసానికి ప్రసిద్ధి చెందినది.
మేకల గృహవసతి: ఎత్తైన నీరు నిల్వని మురుగు నీరు బయటికి పోయే ప్రదేశాల్లో మేకల కొట్టాలు (పాకలు) నిర్మించాలి. ఎప్పుడూ చల్లగా, పరిశుభ్రంగా తగినంత గాలి ప్రసరించాలి. స్థానికంగా దొరికే కలపగానీ, రాతి స్తంభాలపైన గానీ కొట్టాలు వేయొచ్చు. పై కప్పును ఎండిన కంచగడ్డితోగానీ, తుంగ లేదా తాటి కమ్మలతోగానీ వర్షపు నీరు కారకుండా కప్పుకోవాలి. నీరు, దాణా అన్ని మేకలకు అందుబాటులో ఉండే విధంగా తొట్లను నిర్మించు కోవాలి. ఎండ, వాన, చలి వంటి పరిస్థితుల నుండి రక్షణ కలిగిం చేలా కొట్టాలను నిర్మించాలి. షెడ్ నాలుగువైపుల, వెలుపల చల్లదనం, మేతనిచ్చే చెట్లు పెంచాలి. షెడ్ లోపల నేలపై మొరము లేదా ఎర్రమట్టిని వేసి ప్రతిఆరు నెలలకొకసారి మారుస్తూ ఉండాలి. ఒక్కొక్క ఆడమేకకు ఒక చదరపు మీటరు, మేకపోతుకు 2 చ.మీ, మేకపిల్లకు 0.5 చ.మీ స్థలం ఉండే విధంగా చూడాలి. శీతాకాలంలో దడి చుట్టూ గోనెసంచులు కప్పి నట్లయితే రాత్రివేళల్లో చలిగాలి లోపలికి రాకుండా ఉంటుంది.
మేకల మేపు: మేకలు వృద్ధి చెందాలంటే నాణ్యమైన మేతను అందించాలి. మేకలను కనీసం రోజుకు 8నుంచి 10 గంటల వరకు బీడు భూములు, పంట కోసిన పొలాలు, అడవుల్లో మేపాలి. వీటితోపాటు పాక చుట్టూ పచ్చిమేతకు మేకలు తినే చెట్లు పెంచుకోవాలి. మేకలు పచ్చిగడ్డితోపాటు ఎక్కువ చెట్ల ఆకులను, పండ్ల తొక్కలను కూరగాయల ఆకులను ఇష్టపడ్తాయి. కనుక పశుగ్రాసానిచ్చే చెట్లయిన సుబాబుల్, అవిశ, రావి, తుమ్మ, అల్లనేరేడు, సీమచింత, వేప వంటి ఆకులను సమృద్ధిగా అందిం చాలి. వీటితోపాటు కాయజాతి ఏకవార్షికాలైన జొన్న, సజ్జ, మొక్కజొన్న, పప్పుజాతి పశుగ్రాసాలైన అలసంద, హెడ్జిలూసర్న్, స్టైలో వంటివి పెంచాలి. క్యాబేజి, కాలీప్లవర్, క్యారెట్ ఆకులను కూడా ఇష్టంగా తింటాయి. పచ్చిమేత ఇచేటప్పుడు సుమారుగా ఒక కిలో చెట్ల ఆకులు, ఒక కిలో కాయజాతి పచ్చిమేతలు, 3కిలోల ఇతర పశుగ్రాసం ఇవ్వాలి.
విత్తనపు మేకపోతులు పోషణ: విత్తన మేకపోతులను వేరే వసతి కల్పించి వాటికి కావాల్సిన ఆహార పోషక పదార్ధాలను సమకూర్చాలి. ప్రతి మేకపోతుకు ఒక్కొక్కదానికి 300 గ్రాముల చొప్పున మిశ్రమ దాణా ఇవ్వాలి. మేకలను దాటడానికి ఉపయోగించే రోజుల్లో దాణా రోజుకు 500 గ్రా. చొప్పున ఇవ్వాలి. తగినంత నీటిని అందుబాటులో ఉంచాలి.మేకపోతులకు, పెద్ద మేకలకు ఇచ్చే దాణా మిశ్రమంలో 25భాగాల మొక్కజొన్నలు, 5 భాగాల వేరుశనగ పిండి, 20 భాగాల గోధుమపొట్టు, 20 భాగాల బియ్యం తవుడు, 13భాగాల బియ్యం నూకలు,14భాగాల జొన్నలు, సజ్జలు, 2 భాగాల లవణ మిశ్రమం1 భాగం ఉప్పు చొప్పున కలిపి ఇవ్వాలి. స్థానికంగా దొరికే ముడి సరుకులను ఉపయోగించి కావాల్సిన పోషక విలువలు ఉండే విధంగా మిశ్రమాన్ని తయారు చేసుకోవాలి.
మేకల్లో సంపర్కం : మేకలు దాటించే వయసు వచ్చేసరికి కనీసం 25 కిలోలుండాలి. ఆడ మేకలు 6-7 నెలలు దాటిన తర్వాత ఆరోగ్యంగా ఉంటే మొదటి ఎదకొస్తాయి. ఎక్కువగా మార్చి నుండి మే వరకు, తిరిగి సెప్టెంబర్, నవంబర్ నెలల్లో ఎదకొస్తాయి. మేకలు ఎదలో 1నుంచి 3 రోజులుంటాయి. మేకలు ప్రతి 21 రోజులకొకసారి ఎదకొస్తాయి. మేకల్లో ఎదను గుర్తించడానికి ఎల్లప్పుడు వెసక్టమీ చేసిన మేకపోతును వదలాలి. ఇది ఎదలో ఉన్న మేకలను గుర్తించడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. ఎదలో ఉన్న మేకలను మంచి జాతి లక్షణాలున్న మేకపోతుతో దాటిం చాలి. మేకల గర్భధారణ కాలం 150 రోజులు. ఒక మేకపోతు సుమారు 25నుంచి 30 ఆడ మేకలను దాటగలుతుంది.
చూడి మేకల పెంపకం: మేకలు చూడి కట్టిన మూడు నెలల తర్వాత కడుపులోని పిల్లల పెరుగుదల ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఈ సమయంలో చూడి మేకలకు మంచి దాణా ఇవ్వాలి. 200నుంచి 250 గ్రాముల వరకు మిశ్రమ దాణా అదనంగా ఇవ్వాలి. ఈ విధంగా చేయడం వల్ల ఎక్కువ బరుతో పిల్లలు పుడతాయి. మేక ఆరోగ్యం బాగుండి ఎక్కువ పాలిస్తుంది.పచ్చిమేత కూడా ఎక్కువగా ఇవ్వాలి.
మేక పిల్లల్లో తీసుకోవాల్సిన జాగ్రత్తలు
మేక పిల్లలు పుట్టిన వెంటనే ముక్కు రంధ్రాలు, నోటిపైనున్న పొరలను తీసివేయాలి. మేక పిల్లల బొడ్డుకు టింక్చర్ అయోడిన్ పూయాలి. పిల్లను ఉంచే ప్రదేశంలో 10శాతం ఫినాయిల్ చల్లాలి. ఈనిల వెంటనే మేక పొదుగును శుభ్రంగా కడిగిన తర్వాతే పిల్లలకు పాలు తాగించాలి.పిల్లలు పుట్టిన 6 గంటల్లోపై ముర్రుపాలు తాగించాలి. మొదటిమూడు రోజులు తల్లి పాలు తాగిస్తూ రెండు నెలల వయస్సు వచ్చే వరకు తాగించాలి. ముర్రుపాలు చాలా బలమైనవి, నుక రోజుకు మూడుసార్లు తాగించాలి. మెళ్లగా దాణా వైపు మళ్లించాలి. అజీర్తికి గురికాకుండా చూడాలి. మూడు నెలలు దాటిన తర్వాత నట్టల మందులు వేయించాలి. ముందు జాగ్రత్తగా టీకాలు వేయించాలి. పునరుత్పత్తికి ఉపయోగించని మగ మేకపిల్లలకు విత్తుకొట్టాలి. దీని వల్ల మాంసపు నాణ్యత పెరుగుతుంది.
మేకల వ్యాధులు - నివారణ మార్గాలు
ఇతర జంతువులతో పోలిస్తే మేకల్లో రోగనిరోధక శక్తి ఎక్కువగా ఉంటుంది. కనుక రోగాలకు గురయ్యే అవకాశం తక్కువ. మేకల్లో సాధారణంగా ఈ కింది వ్యాధులు వస్తాయి
పారుడు వ్యాధి (సిసిఆర్): ఈ వ్యాధి వైరస్ క్రిముల వల్ల వ స్తుంది. విపరీతమైన జ్వరం107ఫారన్హీట్ వరకు ఉంటుంది. కండ్లు ఎర్రబడి నీరుగారడం, నోటి నుండి చొంగ రావడం, చిగుళ్ల మీద సన్నని పుండ్లు ఏర్పడడం పల్చని విరేచనాలు కావడం ఈ వ్యాధి లక్షణాలు. వ్యాధి నిరోధక టీకాల ద్వారా ఈ అంటువ్యాధిని అరికట్టవచ్చు.
బొబ్బరోగం లేదా మశూచి: ఈ వ్యాధి డిసెంబరర్, జనవరి, ఏప్రిల్,మే నెలల్లో కనిపిస్తుంది. మేకలు బొబ్బలతోను, ఎక్కువ జ్వరంతో బాధపడుతుంటాయి. ఈ వ్యాధి వైరస్ వల్ల వస్తుంది. ముక్కుల నుండి నీరు కారడం, వేగంగా ఊపిరి పీల్చడం జరుగుతుంది. ఈ వ్యాధి రాకుండా అరికట్టేందుకు ప్రతి సంవత్సరం ఫిబ్రవరి నెలలో మేకలకు మశూచి టీకాలు వేయించాలి. వ్యాధి సోకిన మేకలను వేరుగా ఉంచాలి. పుండ్లపై వేపనూనె పూయాలి.
గాలికుంటు: ఈ వ్యాధి సోకిన మేకల నోటిలో చిగుళ్ల మీద, నాలుక మీద గుల్లలు ఏర్పడి మేతమేయవు. నోటి నుండి చొంగకార్చడం, కాళ్ల గిట్టల మధ్య పుండ్లు ఏర్పడతాయి. ప్రతి ఆరు నెలలకొకసారి మేకలకు వ్యాధి నిరోధక టీకాలు వేయించడ వల్ల నివారించవచ్చు.
చిటుకు వ్యాధి : మేకలు హఠాత్తుగా చనిపోతాయి. మేకపిల్లలు తన్నుకోవడం, కండరాలు అదరడం, నోటి నుంచి చొంగ కారడం ఈ వ్యాధి లక్షణాలు. ఈ వ్యాధి రాకుండా ఉండేందుకు మేకలకు వర్షాకాలం ప్రారంభానికి 3 వారాల ముందుగా 'ఏంట్రో టాక్సీమియా' అనే వ్యాధి నిరోధక టీకాలు వేయించాలి.
Authorization