" దేశ న్యాయ వ్యవస్థను ఒకే ఒక్క ఉత్తర్వు లేదా తీర్పు ద్వారా నిర్వచించలేం. వాణిజ్య సంస్థల్లా మేము మార్కెట్‌ నుంచి ఉత్పత్తులను భద్రపరచలేము. ఆధునిక సాంకేతిక న్యాయస్థానాలు కృత్రిమ మేధస్సుని ఉపయోగించాలి"
- సీజేఐ జస్టిస్‌ ఎన్‌వి రమణ
- కేసుల జాబితా సమస్యపై అవసరమైన శ్రద్ధ చూపలేదు
- కేసుల పెండింగ్‌ను ఎదుర్కొనేందుకు వ్యవస్థ పనితీరును సంస్కరించాలి
- ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని వినియోగించుకోవాలి: వీడ్కోలు సభలో సీజేఐ జస్టిస్‌ ఎన్‌వి రమణ
న్యూఢిల్లీ : సుప్రీం కోర్టులో కేసుల జాబితాను వేధిస్తున్న సమస్యలను పరిష్కరించలేకపోయినందుకు పదవి విరమణ చేసిన సుప్రీం ప్రధాన న్యాయమూర్తి (సీజేఐ) ఎన్‌వి రమణ క్షమాపణలు చెప్పారు. శుక్రవారం సుప్రీం కోర్టులో వీడ్కోలు ధర్మాసనంలో సీజేఐ జస్టిస్‌ ఎన్‌వి రమణ వీడ్కోలు సభ జరిగింది. ఈ సందర్భంగా సీజేఐ ఎన్‌వి రమణ మాట్లాడుతూ ''కేసుల పెండింగ్‌ అనేది దేశంలోని న్యాయస్థానాలు ఎదుర్కొంటున్న సవాలు. అయితే భారత న్యాయవ్యవస్థను ఒక్క ఉత్తర్వు లేదా తీర్పు ద్వారా నిర్వచించలేం. తీర్పు చెప్పలేం'' అని సీజేఐ రమణ అన్నారు. ''విషయాలను జాబితా చేయడం. పోస్ట్‌ చేయడమనేది నేను అవసరమైన శ్రద్ధ చూపలేని అంశాలలో ఒకటి అని నేను అంగీకరించాలి. అందుకు నన్ను క్షమించండి. మేము అన్ని రోజులు అగ్నితో యుద్ధాన్ని (ఫైర్‌ ఫైటింగ్‌) ఆపే పనిలో బిజీగా ఉన్నాం'' అని అన్నారు. సంస్థ విశ్వసనీయతను కోర్టు అధికారులు రక్షించాలని, సంస్థ విశ్వసనీయత చెక్కుచెదరకుండా ఉంటే, తప్ప అది సమాజంలోని వ్యక్తుల నుంచి గౌరవాన్ని పొందలేమని ఆయన పేర్కొన్నారు. ''న్యాయవ్యవస్థ కాలక్రమేణా అభివృద్ధి చెందింది. అన్ని సమయాల్లో ఈ గొప్ప సంస్థ ఘనత బెంచ్‌ (ధర్మాసనం), బార్‌తో రక్షించబడుతుంది'' అని అన్నారు. కేసుల పెండింగ్‌ను ఎదుర్కొనేందుకు, వ్యవస్థ పనితీరును సంస్కరించాలని, ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని వినియోగి ంచుకోవాలని ఆయన అన్నారు. ''శాశ్వత పరిష్కారాలను కనుగొనడానికి ఆధునిక సాంకేతిక న్యాయస్థానాలు, కృత్రిమ మేధస్సుని ఉపయోగించాలి. అనుకూలత సమస్యలు, భద్రతా సమస్యల కారణంగా మేము కొన్ని మాడ్యూళ్లను అభివృద్ధి చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పటికీ, కరోనా కారణంగా మేము అలాంటి పురోగతిని సాధించలేక పోయాం. మా ప్రాధాన్యత న్యాయస్థానం నడవటం.వాణిజ్య సంస్థలలా కాకుండా మేము మార్కెట్‌ నుంచి ఉత్పత్తులను భద్రపరచలేము'' అని అన్నారు. న్యాయవ్యవస్థ అవసరాలు మిగతా వాటి కంటే భిన్నమైనవని, బార్‌ తన హృదయ పూర్వక సహకారాన్ని అందించడానికి ఇష్టపడకపోతే, అవసరమైన మార్పులు తీసుకురావడం కష్టమవుతుందని సీజేఐ ఎన్‌వి రమణ అన్నారు. తమ జూనియర్‌లను సరైన మార్గంలో నడిపించాలని కోరుతూ బార్‌లోని సీనియర్‌ సభ్యులకు కూడా ఆయన సలహా ఇచ్చారు.''గత 16 నెలల్లో 50 రోజుల మాత్రమే పూర్తి విచారణ నిర్వహించగలిగాం. వాస్తవానికి మనలో ప్రతి ఒక్కరూ తమ స్వంత సహకారం అందించాలి. నేను నా శక్తి మేరకు నా వంతు కృషి చేశాను. నేను బార్‌ అవసరాలను తీర్చడానికి ప్రయత్నించాను. న్యాయవాదులకు చేయాల్సింది చేశాను'' అని అన్నారు.
              సుప్రీం కోర్టు బార్‌ అసోసియేషన్‌ నిర్వహించిన వీడ్కోలు సభలో జస్టిస్‌ ఎన్‌వి రమణ మాట్లాడుతూ ''నా సుదీర్ఘ ప్రయాణం చాలా అనుభవాల్లో తీపి కంటే, ఎక్కువ చేదుగా ఉంటాయి. 17 ఏండ్ల చిన్న వయస్సులో నేను దాదాపు 10,000 మంది కార్మికులతో కూడిన కార్మిక సంఘానికి నాయకత్వం వహించగలిగాను. అదే సమయం లో నేను విద్యార్థులు, రైతులు, ఉద్యోగులను కూడా నడిపిం చగలను. నేను ఎన్నో ఆందోళనల్లో, పోరాటాల్లో భాగస్వామ్య ం అయ్యాను. ఎమర్జెన్సీ మితిమీరిన కారణంగా నేను కూడా బాధపడ్డాను. నిజానికి, ఈ లెక్కన నేను ఒక విద్యా సంవత్సరాన్ని కోల్పోయాను. సమస్యలను ఎదుర్కోవడం, సమస్యలను పరిష్కరించుకోవడం నాకు కొత్త కాదు. ఏ సమ స్యలపైనా మీ ఆలోచనలను వ్యక్తపరచలేని, పంచుకోలేని వాతావరణంలో ఒంటరిగా జీవించడం ఎలాగో వారు నాకు నేర్పించారు. మానవ పోరాటాల శక్తితో పేదరికంలో గౌరవం, ముఖ్యంగా అచంచలమైన ఆశ, విశ్వాసాన్ని నేను చూశాను. ఈ అనుభవాలతో నేను ప్రజలకు సేవ చేయాలనే అసాధారణ అభిరుచిని పెంచుకున్నాను'' అని పేర్కొన్నారు.
              ''నేను సుప్రీం కోర్టు న్యాయమూర్తిగా చేరినప్పటి నుంచి న్యాయవ్యవస్థలో అత్యున్నత స్థానానికి చేరుకునే వరకు నేను కుట్రపూరితమైన పరిశీలనలకు గురయ్యాను. నేను, నా కుటుంబం నిశ్శబ్దంగా బాధపడ్డాం. కానీ అంతిమంగా సత్య మే ఎప్పటికీ గెలుస్తుంది. జీవితంలో ఎన్నో పోరాటాలు, ఒడిదుడుకులు, కష్టాలు ఎదుర్కొన్న తర్వాతే నేను సాధించ గలిగినదంతా నా మార్గంలో వచ్చిన అన్ని సవాళ్లను నేను స్వీకరించాను. నన్ను నేను బలోపేతం చేసుకున్నాను. ప్రతి వైఫల్యం దానితో సమానమైన ప్రయోజనాన్ని కలిగి ఉందని అర్థం చేసుకున్నాను'' అని తెలిపారు.
              ''నేను పండిత న్యాయ మూర్తిని లేదా గొప్ప న్యాయమూర్తిని అని నేను ఎప్పుడూ చెప్పుకోలేదు. కానీ న్యాయ బట్వాడా వ్యవస్థ అంతిమ ఉద్దేశ్యం సామాన్యులకు న్యాయం చేయడమే అని నేను ఎప్పుడూ నమ్ముతున్నాను. గత 75 ఏళ్లలో దేశ న్యాయ వ్యవస్థ గణనీయంగా అభివృద్ధి చెందింది. అయినప్పటికీ ఇది ప్రజల అంచనాల కంటే తక్కువగా ఉంది. కానీ చాలా సార్లు ఇది ప్రజల సమస్యను సమర్థించింది. ఈ సంస్థ తనను తాను పరిష్కరించు కోవడానికి ఎప్పుడూ వెనుకాడలేదు. సంస్థపై మీ ఆశ చాలా బలహీనంగా ఉండకూడదు. మునుపటి రోజుల్లో బార్‌ ప్రతిఘటనలో చురుకైన పాత్రను పోషించేది. బార్‌ సభ్యులు తమను తాము వివిధ సామాజిక కారణాలతో ఇష్టపూర్వకం గా అనుబంధించుకునేవారు. బార్‌ అసోసియేషన్లు ప్రారం భించిన న్యాయ పోరాటాలే రాజ్యాంగం ప్రగతిశీల వ్యాఖ్యానా లకు దారితీశాయి. ఈ స్ఫూర్తితో బార్‌ ప్రజాస్వామ్యాన్ని బలోపేతం చేసేందుకు కృషి చేయాలి'' అని అన్నారు.
              ''దేశ న్యాయవ్యవస్థ పరాయిదని, సాధారణ ప్రజలకు చాలా దూరంగా ఉందని ప్రజాభిప్రాయం. అణచివేయబడి న న్యాయపరమైన అవసరాలతో ఇప్పటికీ లక్షలాది మంది ఉన్నారు. వారు అవసరమైన సమయాల్లో న్యాయ వ్యవస్థను సంప్రదించడానికి భయపడుతున్నారు. న్యాయవ్యవస్థ పట్ల ప్రజల్లో అవగాహన, విశ్వాసాన్ని పెంపొందించడం ద్వారా ఈ భావనలను తొలగించడం, న్యాయస్థానాన్ని ప్రజలకు మరింత చేరువ చేయడం నా రాజ్యాంగ కర్తవ్యంగా భావిం చాను. ప్రజలకు వారి హక్కులు, బాధ్యతల గురించి మాత్ర మే కాకుండా, రాజ్యాంగం, ప్రజాస్వామ్య విలువలు, సంస్థల గురించి కూడా అవగాహన కల్పించడం నా నిరంతర ప్రయ త్నం. ఏదైనా న్యాయ వ్యవస్థ కేంద్ర బిందువు ''వ్యాజ్యం- న్యాయాన్ని కోరే వ్యక్తి''. కానీ మన వ్యవస్థ, పద్ధతులు, నియ మాలు, వలసవాద మూలంగా ఉండటం వల్ల దేశ జనాభా అవసరాలకు సరిపోకపోవచ్చు. మన న్యాయ వ్యవస్థను భార తీయీకరణ చేయాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. నేను భారతీయీకరణ అని చెప్పినప్పుడు, మన సమాజంలోని ఆచరణాత్మక వాస్తవాలకు అనుగుణంగా, మన న్యాయ బట్వాడా వ్యవస్థను స్థానికీకరించాల్సిన అవసరం ఉందని నా ఉద్దేశం'' అని పేర్కొన్నారు.
              ''వ్యవస్థ ఎదుర్కొంటున్న అనేక ఇతర సమస్యలు ఉన్నాయని నేను అంగీకరిస్తున్నాను. దీనికి శాస్త్రీయ అంచనా అవసరం. స్వాతంత్య్రం వచ్చినప్పటి నుంచి దేశంలో న్యాయ వ్యవస్థపై క్రమబద్ధమైన అంచనాలు ఏవీ జరగలేదనేది నా అభిప్రాయం. న్యాయ బట్వాడా యంత్రాంగంలో బార్‌, బెంచ్‌, ప్రభుత్వం అన్నీ సమాన వాటాదారులు. మొత్తం వ్యవస్థను పునరుద్ధరించడానికి వారి సమన్వయ ప్రయత్నాలు మాకు అవసరం. న్యాయవ్యవస్థ ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలను విడిగా చూడలేం. కేసుల తీర్పు విషయానికి వస్తే న్యాయవ్యవస్థ స్వతంత్రంగా ఉంటుంది. కానీ ఆర్థిక, నియామకాలకు సంబంధించి అది ఇప్పటికీ ప్రభుత్వంపై ఆధారపడి ఉంటుంది. ప్రభుత్వం నుండి సమన్వయం, సహకారం పొందడానికి, పరస్పర చర్య అనివార్యం. నా చివరి శ్వాస వరకు నేను రాజ్యాంగ ప్రమాణాలను నెరవేరుస్తాను'' అని అన్నారు.
              ''ప్రముఖ తెలుగు కవి మహాకవి గురజాడ అప్పారావు జాతి భావనకు విశ్వవ్యాప్త నిర్వచనం ఇచ్చారు. దాన్ని ఉటంకించే అవకాశాన్ని నేనెప్పుడూ వదులుకోను. 'దేశమంటే మట్టి కాదోరు...దేశమంటే మనుషులోరు'. ప్రజలు పురోగమించినప్పుడే దేశం పురోగమిస్తుంది. 'స్వంత లాభం కొంత మానుకో...పొరుగు వారికి తోడుపడవోరు' గురజాడ ప్రజలు తమ స్వప్రయోజనాల కంటే పైకి ఎదగాలని, ఆపదలో ఉన్న వారికి చేయూత అందించాలని కోరారు. మనం ఈ సూత్రాన్ని ఆచరణలో పెడితే, త్వరలో ఘర్షణలు, హింస లేని మెరుగైన ప్రపంచాన్ని చూడటం ప్రారంభిస్తాము. అటువంటి ప్రగతిశీల ప్రపంచాన్ని నెలకొల్పడానికి ప్రపంచ పౌరులుగా మనం సమిష్టిగా ప్రయత్నించాలి. జ్ఞానోదయ పౌరులుగా, మన న్యాయ వ్యవస్థలో అత్యంత ముఖ్యమైన వాటాదారులుగా, సమాజం, దేశం అంటే ప్రజల గురించి ఆలోచించాలని నేను మీ అందరినీ కోరుతున్నాను. విశ్వమానవ సౌభ్రాతృత్వమే అంతరాలను పోగొడుతుంది'' అని పేర్కొన్నారు.
కేసుల జాబితాలో మరింత పారదర్శకతకు ప్రయత్నం చేస్తా: జస్టిస్‌ యుయు లలిత్‌
              కేసుల జాబితాలో మరింత పారదర్శకతకు ప్రయత్నం చేస్తానని తదుపరి సీజేఐ జస్టిస్‌ యుయు లలిత్‌ అన్నారు. అలాగే సంబంధిత ధర్మాసనాలు ముందు అత్యవసర విషయాలను ప్రస్తావించే వ్యవస్థను తీసుకొస్తానని, ఏడాది పొడువునా రాజ్యాంగ ధర్మాసనం పని చేసేలా కృషి చేస్తానని తెలిపారు.
కంట తడి పెట్టిన సీనియర్‌ న్యాయవాది దుష్యంత్‌ దవే
              ప్రధాన న్యాయమూర్తి జస్టిస్‌ ఎన్‌వి రమణ వీడ్కోలు సభలో భావోద్వేగానికి లోనైన సీనియర్‌ న్యాయవాది దుష్యంత్‌ దవే కంటతడి పెట్టారు. ఈ సందర్భంగ ఆయన మాట్లాడుతూ సీజేఐ గా ఎన్‌వి రమణ ప్రజా న్యాయమూర్తిగా ఉన్నారని అన్నారు. ''వెన్నెముకతో మీ బాధ్యతను నిర్వర్తించారు. ప్రజా న్యాయమూర్తిగా ఉన్నారు. కుటుంబ సభ్యుడిగా ఉన్నారు.
హక్కులను సమర్థించారు. రాజ్యాంగాన్ని సమర్థించారు. నా భావోద్వేగాలను నేను అదుపు చేసుకోలేను. మీరు న్యాయస్థానాన్ని జస్టిస్‌ లలిత్‌, జస్టిస్‌ కోహ్లిల గొప్ప చేతుల్లోకి వదిలేస్తున్నారు. మేము మిమ్మల్ని కోల్పోతాము. చాలా ధన్యవాదాలు'' అని దుష్యంత్‌ దవే అన్నారు. సీజేఐ గా ఎన్‌వి రమణ బాధ్యతలు స్వీకరించినప్పుడు తాను భయపడ్డానని, అయితే అందరి అంచనాలకు మించి జీవించారని పేర్కొన్నారు.
కేంద్రాన్ని సమాధానం అడిగారు కపిల్‌ సిబల్‌
              గందరగోళ సమయాల్లో కూడా సీజేఐ గా కోర్టు గౌరవం, సమగ్రతను నిర్ధారించారని, కేంద్ర ప్రభుత్వాన్ని సమాధానం చెప్పాలని అడిగారని సీనియర్‌ న్యాయవాది కపిల్‌ సిబల్‌ అన్నారు. న్యాయమూర్తుల కుటుంబాన్ని సీజేఐ ఎన్‌వి రమణ బాగా చూసుకున్నారని, ఆయన న్యాయ నిర్ణయాల సమయంలో దేశ దార్శనికత స్పష్టం చేయబడిందని అన్నారు. న్యాయ వ్యవస్థ ఉన్నత ప్రమాణాలను కొనసాగించే ఉద్దేశంతో అందరితో కలిసి పని చేశారని తెలిపారు. న్యాయవ్యవస్థ పురోగమనం ఇప్పటికే ప్రారంభమైందని తాను భావిస్తున్నానని, దాన్ని వచ్చే సీజేఐ ముందుకు తీసుకెళ్తారని తాను కచ్చితంగా అనుకుంటున్నానని పేర్కొన్నారు.
              సీజేఐ రమణది విశేషమైన ఘనత్ణ కెకె వేణుగోపాల్‌, అటర్నీ జనరల్‌
సీజేఐ ఎన్‌వి రమణ సాధించిన ఘనత విశేషమైనదని అటర్నీ జనరల్‌ కెకె వేణుగోపాల్‌ అన్నారు. సుప్రీంకోర్టులో 34 మంది న్యాయమూర్తులతో పూర్తి స్థాయిలో పనిచేశారని, సుప్రీం కోర్టు, ట్రిబ్యునళ్లలో ఖాళీలను భర్తీ చేయడంలోఆయన చేసిన కృషి ''అద్భుతమైనది'' అని అన్నారు. ''హైకోర్టుల్లో 224 కంటే ఎక్కువ ఖాళీలు భర్తీ అయ్యాయి. ట్రిబ్యునల్స్‌లో 100 మందికి పైగా సభ్యులను నియమించారు'' అని అన్నారు. ఆయన హయాంలోనే ఖాళీలను భర్తీ చేశారని, తొలిసారిగా సుప్రీంకోర్టులో 34 మంది న్యాయమూర్తులతో కూడిన ఫుల్‌ కోర్టును ఏర్పాటు చేసినట్లు తెలిపారు. మేధావిని, అద్భుతమైన న్యాయమూర్తిని కోల్పోతున్నామని ఆయన అన్నారు. ఈ కార్యక్రమంలో సొలిసిటర్‌ జనరల్‌ తుషార్‌ మోహతా, బార్‌ అసోసియేషన్‌ అధ్యక్షుడు వికాష్‌ సింగ్‌, ఉపాధ్యక్షుడు ప్రదిప్‌ రారు మాట్లాడారు.