బయటి ప్రపంచానికి అంతగా తెలియని డెబ్బై మూడేళ్ళ ఆఫ్రికన్‌ రచయత అబ్దుల్‌ రజాక్‌ గుర్నాని నోబెల్‌ సాహిత్య బహుమతికి ఎంపిక చేయడం ద్వారా అకాడమీ తన ప్రత్యేకతను మళ్ళీ ఒకసారి నిలబెట్టుకుంది. ఆ అత్యున్నత బహుమతిని అందుకున్న ఆరవ ఆఫ్రికన్‌ రచయిత, మొట్ట మొదటి టాంజానియాన్‌ గుర్నా. నలభై ఏండ్లకు పైబడిన తన సాహిత్య జీవితంలో గుర్నా మొత్తం పన్నెండు నవలలు రాసారు. తన మొదటి నవల మెమొరీ ఆఫ్‌ డిపార్చర్‌ 1987లో వస్తే తాజా నవల ఆఫ్టర్‌ లైవ్స్‌ 2020లో వచ్చింది. తన ఈ సుదీర్ఘ సాహిత్య ప్రయాణంలో గుర్నా శరణార్థి సంవేదనను, బహుళ సంస్కతుల, బహుళ జాతుల మధ్య ఘర్షణను అత్యత సూక్ష్మ స్థాయిలో చిత్రించాడు .
1948లో టాంజానియాలోని జాంజిబార్‌ జన్మించిన గుర్నా తన పద్దెనిమిదేండ్ల వయసులో ఇంగ్లాండ్‌కి వలసవెళ్లాడు. అక్కడే క్రిస్ట్‌ కాలేజ్‌లో చదువుకుని, పి.హెచ్‌డి చేసి కెంట్‌ యూనివర్సిటీలో ప్రొఫెసర్‌గా పనిచేసాడు. ఇంగ్లాండ్‌ చేరుకున్న 21 సంవత్సరాల తరువాత తన నలభై ఏండ్ల వయసులో మొదటి నవల మెమొరీ ఆఫ్‌ డిపార్చర్‌ రాశారు. ఆ నవలకి అంతగా గుర్తింపు కానీ , రచయతగా తనకు పేరు కానీ పెద్దగా రాలేదు. తన నాలుగవ నవల ప్యారడైజ్‌ బుకర్‌ ప్రైజ్‌కి షార్ట్‌ లిస్ట్‌ కావడంతో గుర్నా పేరు సాహిత్య ప్రపంచంలో మారుమోగింది. అప్పటినుంచీ గుర్నా సాహిత్యాన్ని ఆఫ్రికన్‌ ప్రపంచం సీరియస్‌గా పట్టించుకోవడం మొదలు పెట్టింది. ఇప్పటికీ ఇంగ్లాండ్‌ బయట గుర్నా గురించి పెద్దగా తెలియదు. తన డెభ్బై మూడేండ్ల వయసులో నోబెల్‌ సాహిత్య బహుమతి సాధించడం ద్వారా గుర్నా సాహిత్య ప్రపంచ ఎల్లలు చెరిపివేసి తన సాహిత్యాన్ని విశ్వ వ్యాప్త చదువరులకు సన్నిహితం చేసాడు .
గుర్నా రచనల్లో కనిపించే వైవిధ్యత ి ప్రధానమైన కారణం అతడు పుట్టి పదిహేడేండ్ల పాటు పెరిగిన జాంజిబార్‌. హిందూ మహాసముద్రంలో తూర్పు ఆఫ్రికా తీరాన్ని అనుకుని వుండే జాంజిబార్‌ ఒకప్పుడు అరేబియా (ఇప్పుడు కువైట్‌, ఓమన్‌, ఖతార్‌.సౌదీగా పిలిచే ప్రాంతాలు) దక్షిణ ఆసియాలను అమితంగా ఆకర్షించిన ప్రదేశం. వ్యాపార లావాదేవీల నిమిత్తం ఇక్కడ వచ్చి, వెళుతూ, స్థిర నివాసం ఏర్పరచుకున్న వివిధ జాతుల, సంస్కతుల జీవన విధానాలతో బహుళతను లోలోపల నింపుకున్న ప్రదేశం జాంజిబార్‌. ఈ జాంజిబార్‌ గుర్నా నవలలు అన్నింటిలో నిండి ఉండి వైవిధ్యతను, ఘర్షణను, ఏక కాలంలో పాఠకుడికి హదయంలోకి ఒంపుతాయి
“ The loneliness, the estrange ment became fertile ground for reflection and led me to writing fiction”
అని ఏకాంతం, విస్థాపన, స్థానభ్రంశము తన నవలా రచనకి ఎలా కారణాలు అయ్యాయో చెప్పుకున్న గుర్నా తన మొదటి నవల మెమొరీ ఆఫ్‌ డిపార్చర్‌లో తన అనుభవాల సారాంశాన్ని నిక్షిప్తం చేసాడు . అమితమైన కారుణ్య దృష్టితో, రాజీలేని విధంగా వలస వేదనని అక్షరబద్దం చేసిన గుర్నా సాహిత్యాన్ని “Uncmpramising and comppassionate”అని నోబెల్‌ కమిటీ వర్ణించింది. నోబెల్‌ కమిటీ ఫలానా పుస్తకానికి అని చెప్పకపోయినా ప్యారడైజ్‌ను ప్రత్యేకంగా పేర్కొన్నది
1994 లో బుకర్‌ ప్రైజ్‌కి షార్ట్‌ లిస్ట్‌ అయిన ప్యారడైజ్‌ బహుళ జాతుల, బహుళ సంస్కృతుల మధ్య ఎదురయ్యే ఘర్షణలను బలంగా చిత్రిస్తుంది. గుర్నా 1990లో చేసిన ఒక ప్రయాణాన్ని ఆధారంగా చేసుకుని ప్యారడైజ్‌ నవల రాసారు. ఆ నవల జోసెఫ్‌ కాన్రాడ్‌ నవల హార్ట్‌ ఆఫ్‌ డార్క్‌నెస్‌ని గుర్తుచేస్తుంది యూసఫ్‌ అనే పిల్లాడి జీవితం ప్రధాన ఇతి వత్తంగా బహుళ సంస్కతుల మధ్య ఘర్షణ ఎంత అమానవీయంగా ఉంటుందో ఈ నవల ఒక విషాద స్వరంతో పాఠకుడికి చెపుతుంది. మన ఆర్‌ .కే నారాయణ్‌ మాల్గుడి అనే ఒక టౌన్‌ సష్టించినట్టుగానే గుర్నా కూడా కావా అనే ఒక పట్టణాన్ని సస్తిస్తాడు. అరబ్‌ వ్యాపారి అజీజ్‌ కి యూసఫ్‌ తండ్రి అప్పు పడటంతో ఆ అప్పును మాఫీ చేసుకోవడానికి యూసఫ్‌ తండ్రి యూసఫ్‌ని అజీజ్‌కి ఇచ్చేస్తాడు. యూసఫ్‌ జీతం, బత్తెం లేకుండా అజీజ్‌ దగ్గర సేవకుడుగా కుదురుకుంటాడు. యూసఫ్‌ అనే బానిసకి అజీజ్‌ అనే యజమాని దగ్గర ఎలాంటి హక్కులూ వుండవు. మధ్య ఆఫ్రికాకి అజీజ్‌ పటాలం వెళుతున్నప్పుడు అందులో యూసఫ్‌ కూడా వెళ్తాడు. అజీజ్‌ వ్యాపార బందం మధ్య ఆఫ్రికా, కాంగో ప్రాంతాల జాతులతో ఘర్షణ పడతారు. ఈ ఘర్షణను అక్షరబద్దం చేసేటప్పుడు గుర్నా గొప్ప రచనా చాతుర్యాన్ని ప్రదర్శిస్తాడు. వాళ్ళు తిరిగి స్వదేశానికి వచ్చేసరికి మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం మొదలు అవుతుంది. జర్మన్‌ ఆఫ్రికన్‌ పౌరులని సైనికులు ా బలవంతం తీసుకుంటారు.
“The sense of belonging to that Indian Ocean world, at least the part of it that I knew, which is largely an Islamic one which had been sort of incorporated into Islamicepistemology, even if you’re talking about India or Hindu cultures. So that’s one way ofunderstanding, ,”
అని తన రచనా మూలాలని చెప్పుకున్న గుర్నా తన నవలలో జ్ఞాపకం, చరిత్ర, పరాయీకరణను ముప్పేటలుగా అల్లి ఒక కొత్త ప్రపంచాన్ని సష్టించాడు. తన నవలలు అంత తొందరగా కొరుకుడు పడవు. అవి ఏకకాలంలో చరిత్రను చెపుతాయి. జ్ఞాపకాన్ని విస్తరిస్తాయి. రెండింటినీ కలగలిపి, విడదీస్తూ, విడదీసి కలుపుతూ, ఒక ప్రవాహ సదశ వేగంతో పాఠకుడిని సమ్మోహితం చేస్తాయి. వర్జీనియా వూల్ఫ్‌ చెప్పినట్టుగా “Memory is the seamstress, and a capricious one at that. Memory runs her needle in and out, up and down, hither and thither”
జ్ఞాపకం గుర్నా రచనలు అన్నిటా దోబూచులాడుతూ ఒక సంక్లిష్ట భావ ఆవరణంలోకి నెట్టివేస్తుంది. నిజానికి ఈ సంక్లిష్టత పాత్రలు స్వభావాల వలన కాక అవి జీవించే బహుళ సాంస్కతిక, జాతుల, చరిత్రల ఘర్షణల కారణంగా ఏర్పడుతుంది. మెమొరీ ఆఫ్‌ డిపార్చర్‌లో హాసన్‌ ఒమర్‌, ఫిలిగ్రిమ్స్‌ వేలో దావూద్‌, మబై ది సి లో ఒమర్‌ మహమ్మద్‌ లతీఫ్‌, రషీద్‌ ల జీవితాలు సరళంగా, ప్రారంభం అయి సంక్లిష్టంగా మారతాయి.. ఒక ఘర్షణను జీవితాంతము అనుభవిస్తూనే ఉంటాయి.
గుర్నా నవలలు అన్నిటా జ్ఞాపకం ఒక ప్రధాన పాత్ర పోషించినప్పటికీ ఆ జ్ఞాపకం కేవలం మదిలో తలపోతల జలపాతం కాదు. గతంలో ఉన్న తన బంధాలను, అనుబంధాలను గుర్తుచేసుకోవడం కాదు. తన రచనలో జ్ఞాపకం పోషించే పాత్ర గురించి గుర్నా ఒక మంచిమాట చెప్పాడు.“I do not think i have actually written any kind of story depicting truth according to aparticular memory, but little fragments might refer to something that actually happened to a relative or some one I know. Finally the story does not depcit the truth, but a small detail might be something I actually experienced or have heard of,one might see parallels, connections,although that might depend on the kind of story one writes “
మన తెలుగు కవి అజంతా జీవితాంతం ఒకే కవిత రాశాడు. దాని ప మత్యువు అంటారు సమకాలీన కవులు కొంతమంది. ఇదే మాటను గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ మరొకరకంగా చెప్పాడు. కవి తన జీవితంలో ఒక్కటే కవిత రాస్తాడు . ఆ కవితకు ముందూ, వెనుకా కవి చేసే సష్టి అంతా దాని ప్రతిధ్వనులే అని. ప్రముఖ బ్రిటీష్‌ రచయత జోసెఫ్‌ కాన్రాడ్‌ కూడా తన జీవితం మొత్తం ఒకే విషయం మీద సాహిత్య సజన చేసాడు. “The tale of haunted man trying to esape his past,but in vain”. గుర్నాకి కూడా వీళ్లతో దగ్గరి సంబంధమే ఉన్నది. తాను కూడా ఒక Spectral Taleను చెప్పడానికి ప్రయత్నం చేశాడు. ఆ కథను పదే పదే చెప్పడం ద్వారా రిఫైన్‌ చేయడానికి ప్రయత్నం చేసాడు. తన కథా వరణం అంతా హిందూ మహా సముద్ర తీరప్రాంతమే కనుక తన నవలలని ప్రపంచ సాహిత్యంలో భాగంగా కాక ని“Ocean Novel”గా ప్రపంచం గుర్తించింది. అయితే ఇలా తనను వర్గీకరించడం కానీ, ఒకే స్పెక్ట్రమ్‌కి కట్టివేయడం కానీ తగదు అంటాడు గుర్నా
ప్రపంచ వ్యాప్తంగా కరోనా నేపథ్యంలో వలసలు పెరిగిపోతూ శరణార్థులు కాన్సన్ట్రేషన్‌ క్యాంపులలో మగ్గుతున్న ప్రస్తుత సందర్భంలో, రకరకాల జాతీయవాద భావనలు మొగ్గతొడిగి ఒక ప్రత్యేకమైన కులాల, జాతుల సముదాయాలను లక్ష్యంగా చేసుకునే రాజకీయాలు విస్తరిస్తున్న సమయంలో గుర్నాకి వచ్చిన నోబెల్‌ బహుమతి ఆయా వర్గాల సమస్యల పై దష్టి సారించేందుకు ఒక దిక్సూచి అవుతుందని ఆశ పడవచ్చు.
- వంశీకష్ణ
