నీలం ఛిబర్‌... దేశంలోని మారుమూల ప్రాంతాలలోని చేతివృత్తుల కళాకారులను శక్తివంతం చేసేందుకు కృషి చేస్తున్నారు. 2000లో ఈమె స్థాపించిన ఇండిస్టీ ఫౌండేషన్‌ భారతదేశమంతటాఓట దుస్తుల నుండి బయోడిగ్రేడబుల్‌ సాల్‌ లీఫ్‌ ప్లేట్లు, ఫ్యాషన్‌ ఉత్పత్తులలో పని చేస్తున్న 20,000 మంది కళాకారుల జీవితాల్లో మార్పు తీసుకొచ్చిన ఆమె గురించి నేటి మానవిలో...
నీలం అహ్మదాబాద్‌లోని నేషనల్‌ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌ ఆఫ్‌ డిజైన్‌ (ఎన్‌ఐడి) నుండి పారిశ్రామిక రూపకల్పనకు సంబంధించిన కోర్సును పూర్తి చేశారు. ఎందుకంటే చేతివృత్తుల వారు ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలకు ఇది ఓ పరిష్కారంగా ఆమెకు కనిపించింది. విద్యార్థిగా ఉన్న సమయంలో చేతివృత్తులు సమాజంలో పోషించిన పాత్ర, వారు ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలను దగ్గరగా చూడగలిగారు.
హస్త కళాకారులకు గుర్తింపు కోసం
వ్యవసాయం తర్వాత గ్రామీణ భారతదేశంలో చేతివృత్తులే రెండవ అతిపెద్ద ఆదాయ వనరు. కానీ దీని ప్రాధాన్యం అధికారికంగా గుర్తించబడకపోవడాన్ని ఆమె తెలుసుకుంది. చేతివృత్తులకు గుర్తింపు ఇవ్వడం ద్వారా వారికి జీవనోపాధి కల్పించడంతో పాటు మహిళా సాధికారతపై కూడా దీని ప్రభావం ఉంటుందని ఆమె భావించారు. నీలం మూడు దశాబ్దాలకు పైగా గ్రామీణ భారతదేశంలోని 'మదర్‌ ఎర్త్‌' (ఇంతకుముందు ఇండిస్టీ క్రాఫ్ట్స్‌ అని పిలవబడేది) ఇండిస్టీ ఫౌండేషన్‌ ద్వారా ఉత్పత్తులను మార్కెట్‌కి ప్రత్యక్షంగా అందిస్తున్నారు. దీని ద్వారా హస్తకళాకారులతో కూడిన ఉత్పత్తిదారుల సంఘాన్ని శక్తివంతం చేసే దిశగా కృషి చేస్తున్నారు.
కళాకారులతో కలిసి...
1984 - 1986 మధ్య కాలంలో ఆమె అంతరించిపోయిన మైనపు హస్తకళపై ఆమె థీసిస్‌ చేశారు. ఆ సమయంలో నీలం ఛత్తీస్‌గఢ్‌లోని బస్తర్‌ జిల్లాకు తీసుకెళ్లారు. అక్కడ ఆమె మారుమూల గిరిజన ప్రాంతాల్లో నివసించారు. మెటల్‌ కాస్టింగ్‌ కళాకారులతో కలిసి పనిచేశారు. ఈ రంగం ఎలా పనిచేస్తుందో, భారతదేశంలో చేతివృత్తుల తయారీ వెనుక ఉన్న మొత్తం చరిత్రను అర్థం చేసుకున్నారు. 1994లో గీతా రామ్‌తో పాటు వివిధ జీవనశైలి, గృహోపకరణాల ఉత్పత్తులపై స్వతహాగా భారతీయ డిజైన్‌లతో కూడిన చేతివృత్తుల వారితో కలిసి పనిచేసే 'మదర్‌ ఎర్త్‌' అనే ప్రైవేట్‌ లిమిటెడ్‌ కంపెనీని స్థాపించారు. దీనికి ముందు నీలం భారతదేశం అంతటా ఆర్టిజన్‌, క్రాఫ్ట్‌ కమ్యూనిటీలపై పని చేశారు.
ఇండిస్టీ ఫౌండేషన్‌
వాణిజ్యం, బ్రాండ్‌, రిటైల్‌ మార్కెట్‌, సరఫరా గొలుసుకు సంబంధించిన సమస్యల గురించి తెలుసుకున్న తర్వాత నీలం, గీతారామ్‌ కలిసి 2000 సంవత్సరంలో ఇండిస్టీ ఫౌండేషన్‌ అనే ప్రభుత్వేతర సంస్థ (ఎన్‌జీఓ)ని స్థాపించారు. నేడు ఈ ఫౌండేషన్‌ 20,000 మంది హస్తకళాకారులను ఉత్పత్తులను అభివృద్ధి చేసే ఓ పర్యావరణ వ్యవస్థను నిర్మించింది. బట్టల నుండి బయోడిగ్రేడబుల్‌ సాల్‌ లీఫ్‌ ప్లేట్ల వరకు మార్కెట్‌కి నేరుగా ఉత్పత్తులను అందించడం ద్వారా ఈ కృషి జరుగుతుంది.
నేరుగా విక్రయించుకునేలా...
ఇది దాదాపు 500 మంది క్రియాశీల సభ్యులతో పని చేస్తుంది. ఫౌండేషన్‌ కింద దుస్తులు, ఎంబ్రాయిడరీ, వస్త్రాలను ఉత్పత్తి చేసే ఏక్తా వంటి అనేక సముదాయాలను కలిగి ఉంది. ఈ ప్లాట్‌ఫారమ్‌ల ద్వారా గ్లోబల్‌ కంపెనీలకు కళాకారులు తమ ఉత్పత్తులను సరఫరా చేస్తారు. ఫ్లోరిష్‌.షిప్‌ అనేది 100 శాతం ఈ-కామర్స్‌ సైట్‌. వారు నేరుగా ప్రపంచ వినియోగదారులకు తమ ఉత్పత్తులను విక్రయిస్తారు. మార్కెటింగ్‌, పరిపాలన సంబంధిత పనిని ఫౌండేషన్‌ చూసుకుంటుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న హస్తకళాకారులకు సాధికారత కల్పించేందుకు త్వరలోనే దీనిని ప్రపంచవ్యాప్తం చేయాలని ఫౌండేషన్‌ భావిస్తోంది. ఏదేమైనా ఒక సంఘం నమ్మకాన్ని పొందడం సుదీర్ఘ ప్రయాణం అని నీలం అంటున్నారు. ఇప్పటివరకు ఇండిస్టీ ఫౌండేషన్‌ కింది స్థాయిలో పనిచేసే 84 సంస్థలతో కలిసి పనిచేసింది.
నిరంతర సవాలు
సమాజానికి ఉపయోగపడే ఇలాంటి వ్యాపారాలు కాస్త విభిన్నంగా ఉంటాయి. ఆర్థిక సమీకరణలో అనేక అవరోధాలు ఉంటాయి. కానీ నేడు మరిన్ని సంస్థలు, వ్యక్తులు సామాజిక సంస్థలు డబ్బును సృష్టించగలవనే వాస్తవాన్ని గ్రహిస్తున్నారు. ప్రారంభ దశలో పెట్టుబడి ఓ నిరంతర సవాలుగా ఉందని నీలం చెప్పారు. ''మదర్‌ ఎర్త్‌ ఉత్పత్తి ఫాబిండియా, వెస్ట్‌సైడ్‌ లేదా జేపోర్‌ ఉత్పత్తితో పోటీపడుతోంది. వారు మార్కెట్‌ బిల్డింగ్‌లో పెట్టుబడులు పెడుతున్నారు. ప్రారంభంలో సమిష్టి యాజమాన్యానికి శిక్షణ ఇవ్వడం, నిర్మించడం కాదు. ఒక సామాజిక సంస్థగా మేము చేతివృత్తులపై ఆధారపడిన వారికి జీవనోపాధి కల్పించలనే ఇష్టంతో పని చేస్తున్నాం'' అంటున్నారు నీలం.
అసమానతలను రూపుమాపేందుకు
లైఫ్‌స్టైల్‌, గృహాలంకరణలో భారతీయ డిజైన్లు, హస్తకళ కేంద్రీకృత ఉత్పత్తులను తీసుకురావడంపై దృష్టి సారించిన బ్రాండ్‌గా ఇది ఫాబ్లిండియా, వెస్ట్‌సైడ్‌, అనోఖి వంటి వాణిజ్య బ్రాండ్‌లతో పోటీ పడుతోంది. నీలం ఫౌండేషన్‌ వ్యవస్థల ఆధారిత సంస్థగా సెట్‌ చేయబడిందని, వ్యవస్థాపకతతో నడిచే సంస్థ కాదని ప్రస్తుతానికి తదుపరి స్థాయి నాయకత్వాన్ని ప్రారంభిస్తోందని ఆమె చెప్పారు. వయసు, లింగ అసమానతలు కొంత వరకు ఉన్నాయని, అయితే చేతిలో ఉన్న పనిపై దృష్టి పెట్టడమే తన మంత్రమని ఆమె చెబుతున్నారు.
