అత్యధిక మంది వలస కార్మికులు వ్యవసాయం, పరిశ్రమలు, నిర్మాణ రంగాలలో కనిపిస్తారు. దేశ స్థూల జాతీయ ఉత్పత్తిలో 10 శాతం వలస కార్మికుల శ్రమ నుండే వస్తోంది. అయితే, వలస కార్మికులు ఎంతమంది ఉన్నారు? వారు ఏ రంగంలో పని చేస్తున్నారు? ఎక్కడ నుండి ఎక్కడకు వెళ్తున్నారు? తెలుసుకునే వ్యవస్థలేదు. పర్మినెంట్‌ వర్కర్ల కంటే ఏడు రెట్లు అధికంగా వలస కార్మికులు ఉన్నట్లు జాతీయ శాంపిల్‌ సర్వే ఆర్గనైజేషన్‌ గణాంకాలు తెలియజేస్తున్నాయి. దుర్బలమైన, ప్రమాదకరమైన, ఎటువంటి భద్రత లేని పరిస్థితులు ఈ రంగంలో నెలకొన్నాయి. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 45కోట్ల 60లక్షల మంది వలస కార్మికులు ఉన్నారు. వీరిలో 41శాతం మంది తమంతట తాముగా వలస కార్మికులుగా మారలేదు. తమ ప్రాంతాలలో నెలకొన్న నిరుద్యోగం వలస వెళ్ళాల్సిన పరిస్థితికి నెట్టింది.
వీరి జనాభా లెక్కలు సరిగా ఉండవు. వాటి మీద ఆధారపడలేం. ఐక్యరాజ్యసమితిలో భాగంగా ఉన్న విద్య, వైజ్ఞానిక, సాంస్కృతిక సంస్థ 2013లో దేశంలో అంతర్గతంగా తిరిగే వలస కార్మికుల సంఖ్య కోటిన్నర నుండి 10 కోట్ల మంది ఉన్నట్లు అంచనా వేసింది. ఏ రకంగా చూసినా భారతదేశంలో వలస కార్మికులు అసంఘటిత రంగంలో అత్యధికంగా ఉన్నట్లు తేలుతుంది. అందుకని వీరి పట్ల అధిక శ్రద్ధ తీసుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది.
ముఖ్యంగా పేదరికం, దుర్బలత, అభద్రత, ఉద్యోగంలో పెట్టుకునే పద్ధతికి...ఈ కార్మికుల సామాజిక స్థాయికి మధ్య ఉన్న సంబంధాన్ని అర్ధం చేసుకోవాలి. ఈ కారణంగా ఈ కార్మికులు ప్రమాదకరమైన, అతి తక్కువ వేతనాలున్న పనులను చేయాల్సి వస్తోంది. కుల, లింగ వివక్షలను ఎదుర్కొంటున్నారు. కీలక రంగాలైన వ్యవసాయం, పరిశ్రమలు, నిర్మాణ రంగాల కార్యకలాపాలు వీరు లేనిదే నడవవు. కానీ వీరి కనీస భద్రత, న్యాయమైన వేతనాలను పట్టించుకునే దిక్కులేదు. వలస కార్మికులకు వర్తించే ప్రస్తుత చట్టాలు లేబర్‌ కోడ్లలో భాగం కానున్నాయి. లేబర్‌ కోడ్‌లు అమలులోకి వచ్చేలోపు 'అంతర్‌ రాష్ట్ర వలస కార్మికుల చట్టం-1979, భవనం, ఇతర నిర్మాణ కార్మికుల (పని, సర్వీసు కండిషన్ల క్రమబద్ధీకరణ) చట్టం 1996, అసంఘటిత కార్మికుల సామాజిక భద్రతా చట్టం 2008 అమలులో ఉంటాయి.
కోవిడ్‌ సమయంలో వలస కార్మికులు ఎదుర్కొన్న విషాదకర పరిస్థితులను, ఆరోగ్య-సామాజిక భద్రత వైఫల్యాలను గమనించిన అత్యున్నత న్యాయస్థానం తనంత తానుగా వీరి తరపున కేసు తీసుకొని అనేక నిర్ధారణలకు వచ్చింది. ఈలోపు వలస కార్మికుల చట్టం-1997ను ప్రభుత్వం రద్దు చేసినప్పటికీ, ప్రభుత్వానికి అనేక ఆదేశాలను, సిఫార్సులను పంపింది.
అత్యున్నత న్యాయస్థానం 2020 మే 28న, 2020 జూన్‌ 9న ఇచ్చిన తీర్పుల ద్వారా కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల నిర్లక్ష్యాలను, లోపాలను ఎత్తిచూపింది. ఈ కార్మికుల సంక్షేమాన్ని మెరుగుపర్చటానికి అనేక ఆదేశాలు ఇచ్చింది. కాని ఇవి ప్రధానంగా వలస కార్మికులకు ఉన్న పథకాలు, విధానాలకు పరిమితమైనవి. స్వస్థలాలకు తిరిగి వెళ్ళిన కార్మికుల సంఖ్యను గుర్తించమన్నది. 2020, జులై 31న ఇచ్చిన ఆదేశాలలో మాత్రం పైన పేర్కొన్న కార్మిక చట్టాల అమలును కూడా అన్ని ప్రభుత్వాలు తనకు రిపోర్టు చేయమని చెప్పింది.
కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రేక్షక పాత్ర వహించిన సందర్భాలలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు వలస కార్మికులకు ఉపశమనం కలిగించాయి. తమ ఖర్చుతో రైళ్ళు, బస్సులను నడిపించాయి. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలు తాను ఇచ్చిన ఆదేశాల తదుపరి తన ముందు పెట్టిన పేపర్లలో వాస్తవాలను, గణాంకాలను తెలియ జేయలేదని సుప్రీంకోర్టు గుర్తించింది. అందుకని చట్టాల అమలులో భాగంగా వలస కార్మికులను పెట్టుకునే సంస్థలను రిజిస్టర్‌ చేయాలని, లైసెన్సులను జారీ చేయాలని ప్రభుత్వాలను ఆదేశించింది.
'వలస కార్మికుల కష్టాలు, సమస్యలు' అంశంలో భాగంగా అసంఘటిత కార్మికుల రిజిస్ట్రేషన్‌ స్థితిపై ప్రమాణ పత్రాన్ని దాఖలు చేయాలని కేంద్ర ప్రభుత్వాన్ని సుప్రీంకోర్టు (2021 మే 24న) ఆదేశించింది. అంతకు ముందు కేంద్ర ప్రభుత్వం స్పందించిన తీరుపై సుప్రీంకోర్టు సంతృప్తి చెందకపోవటంతో ఈ ఆదేశాలు ఇచ్చింది. దీనితో కేంద్ర ప్రభుత్వం తప్పనిసరి పరిస్థితుల్లో 2021 ఆగస్టు 26న రూ.704 కోట్ల ఖర్చుతో వలస కార్మికులతో సహా అసంఘటిత కార్మికుల రిజిస్ట్రేషన్‌కు 'ఈ- శ్రమ' వ్యవస్థను ప్రవేశపెట్టింది. 2021 డిసెంబర్‌ ఆఖరులోగా కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు అసంఘటిత కార్మికులు, వలస కార్మికుల రిజిస్ట్రేషన్‌ ప్రక్రియ పూర్తి చేయాలని ఆదేశించింది.
'ఈ-శ్రమ'లో రిజిస్ట్రేషన్‌కు కార్మికుల నుండి స్పందన చాలా పరిమితంగా ఉంది. అందులో వారికి ఎలాంటి ప్రయెజనం కనపడలేదు. 'ఈ-శ్రమ' నెట్‌ సౌకర్యంతో కూడుకున్నది కావడంతో కార్మికులు దీనిలో తమంత తాముగా రిజిస్ట్రేషన్‌ చేసుకోలేరు. పరిమితమైన ఇతర పథకాలు ఇప్పటికే నిర్మాణ (సెస్సు- సంక్షేమ పథకాలు), వ్యవసాయ రంగాలలో (రైతు బంధు పథకం) ఉన్నాయి. మోడీ ప్రభుత్వం 140 రకాల వృత్తులలో కార్మికులు పనిచేస్తున్నట్లుగా గుర్తించామని చెప్పింది. కానీ తాము ఏ రకమైన సామాజిక భద్రతను ప్రవేశపెట్టేదీ ఇంత వరకు నిర్ణయించలేదు. 'ఈ-శ్రమ' లో రిజిస్ట్రేషన్‌కు ఇపిఎఫ్‌, ఇఎస్‌ఐ ఉన్న వారు అర్హులు కారు. సంఘటిత రంగంలో పని చేసే లక్షలాది మంది కాంట్రాక్టు వర్కర్లు, చిన్న మధ్యతరహా సంస్థల్లో పని చేసే కార్మికులకు ఈ రెండూ ఇప్పటికే ఉంటాయి. కాబట్టి వారు రిజిస్ట్రేషన్‌ చేసుకోలేరు.
వలస కార్మికులకు సామాజిక భద్రతను కల్పించాల్సిన ప్రభుత్వం ఆ పని చేయకుండా వలస కార్మికుల చట్టం -1979, రద్దును ప్రకటించింది. దీని బదులుగా వచ్చేటటువంటి కోడ్‌ కాంట్రాక్ట్‌ కార్మికుల కష్టాలను పెంచుతుంది. 1979 చట్టం యజమానులకు, కాంట్రాక్టర్లకు, సబ్‌ కాంట్రాక్టర్లకు నిర్దేేశిత ఆదేశాలు ఇచ్చింది. కాంట్రాక్టు కార్మికులను పెట్టుకోవాలంటే ముందుగా వీరు రిజిస్టరై ఉండాలి. ప్రతి వలస కార్మికుని సమాచారాన్ని, వారికి చేసే చెల్లింపుల వివరాలను నమోదును స్పష్టీకరించింది. ఇవన్నీ ఇప్పుడు కోడ్‌లోలేవు. ఇటీవల అగ్ని ప్రమాదాలలో కార్మికులు చనిపోయినప్పుడు వారి గుర్తింపునకు వ్యక్తిగత రికార్డులు లేకపోవటం ఉన్న పరిస్థితులకు అద్దం పడుతుంది. వారు పలానా వారు అని గుర్తించటానికి వంశీకుల డీఎన్‌ఏలను పరీక్షించాల్సి వచ్చింది. యజమానులు తమ దగ్గర ఉన్న వలస కార్మికుల నియామకం, నమోదు, రవాణా, నివాసం, కనీస వేతనం, కాలనుగుణ వేతనాలు తదితర సమాచారాన్ని తప్పకుండా నిర్వహించాలని 1979 చట్టం నిర్దేశించింది. వేతనాల చెల్లింపుకు, ఆరోగ్య సౌకర్యాల కల్పనకు పని ప్రదేశంలో రక్షణ కల్పించే డ్రస్‌లకు, మంచినీటి సౌకర్యాలకు, కేంటిన్‌, లెట్రిన్‌, యూరినల్స్‌, విశ్రాంతి గదులు, ప్రయాణ ఖర్చులను గ్యారంటీ చెయ్యటానికి-వీటికయ్యే మొత్తం ఖర్చులో 40శాతాన్ని సెక్యూరిటీ డిపాజిట్‌గా లైసెన్సింగ్‌ అధికారి తీసుకుంటారు. కాంట్రాక్టర్లుగానీ, ముఖ్య యజమాని గానీ వేతనాలు చెల్లించకపోతే ఈ నిధి నుండి చెల్లిస్తారు. ఈ హామీలను కోడ్‌లో ఉపసంహరించారు. 1979 చట్టంలో ఇంకొక ముఖ్యమైన నిబంధన ప్రకారం వలస కార్మికులు పారిశ్రామిక వివాదాల పరిష్కార యంత్రాంగాన్ని తాము పనిచేసే ప్రాంతాలు, స్వస్థలాలు రెంటిలోనూ వినియోగించుకునే అవకాశం ఉంది. ఈ విధంగా వలస కార్మికులకు వర్తించే ఇటువంటి నాలుగు చట్టాలను కూడా కోడ్‌ ఒక్క కలం పోటుతో స్వాహా చేసింది.
వీధి వ్యాపారులతో సహా అందరికీ సామాజిక భద్రత కల్పించబడుతుందని కేంద్ర కార్మిక మంత్రి ప్రకటించారు. ఇంత వరకు దానికి సంబంధించిన ఎటువంటి పథకం తయారు కాలేదు. కానీ వలస కార్మికుల రిజిస్ట్రేషన్‌ పరిమితి 5 నెలల నుండి 10 నెలల వరకు పొడిగించారు. రిజిస్ట్రేషన్‌ వలన వలస కార్మికులకు పెద్దగా ఒరిగిందేమీ లేదు. పెద్ద సంఖ్యలో వలస కార్మికుల హక్కులు నిరాకరించబడ్డాయి. అంతకు ముందు ఉన్న సౌకర్యాలలో గణనీయమైన సంఖ్యను వలస కార్మికులు కోల్పోతారు.
- అమితవ గుహ