భారతీయ సంఘ సంస్కర్త, సామాజిక విప్లవకారిణి, ఆధునిక భారత దేశ తొలి మహిళా ఉపాధ్యాయిని, చదువుల తల్లి, రచయిత్రి, నిమ్న వర్గాల అభ్యున్నతికి కషి చేసిన సావిత్రిబాయి ఫూలే 126 వ వర్ధంతి ఈనెల 10న జరిగింది. ఆమె జీవితం, త్యాగం గురించి ఈ తరానికి తెలియాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. సావిత్రిబాయి ఫూలే మహారాష్ట్ర సతారా జిల్లాలో నయాగావ్‌ అనే గ్రామంలో, 1831 జనవరి 3న ఒక రైతు కుటుంబంలో జన్మించింది. ఆమె కుటుంబానికి తెలంగాణ ప్రాంతంతో బంధుత్వం ఉంది. వీరి బంధువులు నిజామాబాద్‌ జిల్లా లో బోధన్‌, ఆదిలాబాద్‌ చుట్టుపక్కల ఉన్నారు. బోధన్‌ ప్రాంతపు మున్నూరుకాపులు వీరికి చుట్టాలు.
          ఆమె తన 9వ యేట 12 యేండ్ల జ్యోతిరావు ఫూలేను 1840లో వివాహమాడింది. నిరక్షరాస్యురాలిగా ఉన్న ఆమెకు భర్త జ్యోతిరావు ఫూలే మొదటి గురువు. జ్యోతీరావు ఫూలె ప్రోత్సాహంతోనే ఇంట్లోనే అక్షరాభ్యాసం చేసి,చదువు నేర్చుకొని విద్యావంతు రాలైంది. అహ్మద్‌ నగర్‌లో ఉపాధ్యాయ శిక్షణ పొంది, 1848 లో భర్త జ్యోతిరావుతో కలిసి కింది కులాల బాలికల కోసం పూణేలో మొదటి పాఠశాలను ప్రారంభించింది.ఆధునిక విద్య ద్వారానే స్త్రీ విముక్తి సాధ్యపడుతుందని నమ్మిన ఆమె, తన భర్తతో కలసి 1848 జనవరి 1న పూణేలో మొట్టమొదటగా బాలికల పాఠశాలను ప్రారంభించింది. ఈ పాఠశాల నడపటం ఉన్నత, అగ్రవర్ణాలకు నచ్చలేదు. దీంతో ఆమెపై వేధింపులకు, భౌతికదాడులకు పూనుకున్నారు. పాఠశాలకు నడిచే దారిలో ఆమెపై బురద చల్లడం, రాళ్లు విసరడం, అసభ్య పదజాలాన్ని వాడటం వంటివి చేశారు. బురదతో మలినమైన చీరను పాఠశాలకు వెళ్లిన తర్వాత మార్చుకుని, మరలా వచ్చేటప్పుడు బురద చీరను కట్టుకుని వచ్చేది. ఎవరైనా అడిగినప్పుడు ధైర్యంగా 'నా విధిని నేను నిర్వహిస్తున్నాను' అని చెప్పేది. అయినా రోజూ వేధింపులకు విసిగి ఒకరోజు ఒకడి చెంప పగులకొట్టింది. పట్టు వీడక వారు సాగించిన విద్యా ఉద్యమానికి తక్కువ కాలంలోనే సహకారం, గుర్తింపు లభించాయి. ఒక ముస్లిం వ్యక్తి తన ఇంటిని బడికి కేటాయించాడు. కొంతమంది పుస్తకాలు సేకరించారు. మోరోవిఠల్‌, వాల్వేకర్‌, దియోరావ్‌,కేశవరావు భవాల్కర్‌ వంటి ప్రముఖులు పాఠశాల నిర్వహణకు సహకరించారు.1851లో మరల పాఠశాల ప్రారంభించారు.కుల వ్యవస్థకు, పితస్వామ్యానికి వ్యతిరేకంగా, శూద్రుల, అస్పశ్యుల, మహిళల సకల హక్కుల కోసం పోరా టం చేయటం తమ సామాజిక బాధ్యతగా ఆ దంపతులు విశ్వసించారు.ఆనాటి సమాజపు కట్టుబాట్లను, బ్రాహ్మణవాద సంప్రదాయాలను, ఆధిపత్య వర్గాలను ధిక్కరించి 1848 మే 12న దేశంలో బహుజ నులకు మొట్ట మొదటి పాఠశాల ప్రారంభించారు. కేవలం 4 సంవత్సరాలలోనే గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 20 పాఠశాలలను ప్రారంభించి ఉచిత విద్యనందించారు. దళితుల, స్త్రీల విద్యావ్యాప్తికి కషి ప్రారంభించే నాటికి ఆమె వయస్సు 18 ఏళ్ళు మాత్రమే. వారి జీవితకాలంలో మొత్తం 52 పాఠశాలలు ప్రారం భించారు. అయితే ఆమె ఆధిపత్య కులాల వారి నుంచి అనేక దాడులను, అవమానాలను ఎదుర్కొంది. ఈ నేపథ్యంలోనే 1849లో జ్యోతిరావు ఫూలే, సావిత్రీబాయి ఫూలే దంపతులను గహ బహిష్కారానికి గురిచేశారు.
సామాజిక విప్లవకారిణిగా...
          ఆమె మానవ హక్కుల గురించి ఇతర సామాజిక సమస్యల గురించి స్త్రీలను చైతన్యపరచడానికి 1852లో మహిళా సేవామండల్‌ అనే మహిళా సంఘాన్ని కూడా స్థాపించింది. లింగ సమస్యలకు తోడుగా, కుల పితస్వామ్య వ్యవస్థల అణచివేతకు వ్యతిరేకంగా స్త్రీల సాధికారిత కోసం ఈ సంస్థ కషిచేసింది. మహిళా హక్కులే మానవ హక్కులని తొలిసారిగా నినదించినది సావిత్రిబాయి ఫూలే. అసత్యాలతో, అగ్రవర్ణ దురహంకారపు నిచ్చెనమెట్ల కులవ్యవస్థగా నిర్మాణమైన సమాజంలో సత్యాన్ని శోధించడానికి 1873 సెప్టెంబరు 23 న తన భర్త మహత్మా జ్యోతిరావు ఫూలే తో కలసి ''సత్యశోధక్‌ సమాజ్‌ ''ను ప్రారంభించి బాల్యవివాహాలకు, మూఢనమ్మకాలకు, సతీసహగమనానికి వ్యతిరేకంగా పోరు చేశారు. వితంతువు పునర్వివాహాల కోసం అసమాన బ్రాహ్మణ వ్యవస్థకు వ్యతిరేకంగా బలమైన ఉద్యమం నడిపారు. బాల్యంలోనే వైధవ్యాన్ని అనుభవించే ఎంతో మంది ఆడపిల్లలకు అన్నం పెట్టి ఆశ్రయం కల్పించారు. గర్భవతులైన వారికి పురుళ్లు పోసి వారి కళ్లల్లో వెలుగును చూసారు. ఆ దంప తులకు పిల్లలు లేరు. ఓ వితంతువు గర్భిణి ఆత్మహత్య చేసుకోబోతుంటే ఆమెను వారించి, ఆమె పురుడు పోసుకున్న తర్వాత బిడ్డను వదిలేసి పోయిన తర్వాత ఓ బిడ్డను వీరు అక్కున చేర్చుకున్నారు. యశ్వంత్‌గా నామకరణం చేసి తమ ఆశయాలకు, ఆకాంక్షలకు అనుగుణంగా పెంచి పెద్ద చేశారు. జ్యోతీరావుపూలే 1890 నవంబరు 28 న మరణించడంతో సావిత్రీబాయి అంతులేని ద్ణుఖ సాగరంలో మునిగింది. ఈ ద్ణుఖంలో నుంచే మరో ఆదర్శానికి శ్రీకారం చుట్టారు. తన భర్త ఫూలే చితికి తానే స్వయంగా నిప్పు పెట్టి కొత్త సంప్రదాయానికి తెరలేపారు. భారతదేశ చరిత్రలో భర్త చితికి భార్య నిప్పు పెట్టిన తొలి సంఘటన ఇది. ఫూలే మరణాంతరం సత్యశోధక్‌ సమాజ్‌ బాధ్యతనీ స్వీకరించి నడిపిం చింది.1896-97లో మహారాష్ట్రలో తీవ్ర కరువు, ప్లేగు వ్యాధి, పూణే నగరాన్ని వణికించింది. నగర మంతా ఎడారిగా మారింది. జనమంతా దగ్గర్లోని అడవుల్లోకి పారిపోయారు. అయినా సావిత్రీ బాయి ఫూలే కొడుకు యశ్వంత్‌తో కలిసి వ్యాధిగ్రస్తులకు సేవ చేశారు.ఈ క్రమంలోనే దళిత చిన్నపిల్లలని తన చంకన వేసుకొని చికిత్స చేసి కాపాడింది. చివరికి ఆ ప్లేగు వ్యాధితోనే ఆమె 10 మార్చి1897లో మరణించింది. ఆమె మరణించినా ఆమె ఆశయాలను, ఆమె చైతన్యాన్ని ముందుకు తీసుకుపోవాల్సిన బాధ్యత నేటి యువతరంపై, ప్రజాస్వామ్యవాదులపై, ప్రగతిశీలశక్తులపై ఎంతగానో ఉంది.

- కందుకూరి దేవదాసు, 9949937745